قانون و آیین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری

مقدمه

قانون زمین شهری مصوب 22/6/1366 كه در روزنامه رسمی به شماره 12416 مورخ 19/7/1366 و آیین نامه اجرای قانون زمین شهری مصوب 24/3/1371 كه در روزنامه رسمی شماره 13808 مورخ 15/5/1371 منتشر گردیده است.

دفتر حقوقی و امور بین الملل
سازمان ثبت اسناد و املاك كشور- 1384

از قانون زمین شهری
ماده 6- كلیه زمینهای موات شهری اعم از آنكه در اختیار اشخاص یا بنیادها و نهادهای انقلابی دولتی یا غیر دولتی باشد در اختیار دولت جمهوری اسلامی است و اسناد و مدارك مالكیت گذشته ارزش قانونی ندارد. ادارات ثبت اسناد و املاك مكلفند به در خواست وزارت مسكن و شهرسازی اسناد آنها را به نام دولت صادر نمایند مگر آنكه از تاریخ 22/11/1357 توسط دولت واگذار شده باشد.
تبصره- اسناد مالكیت زمینهای مواتی كه در وثیقه می‌باشند و به موجب قانون لغو مالكیت اراضی موات شهری و قانون اراضی شهری مصوب 1360و این قانون به اختیار دولت درآمده و یا در می‌آیندآزاد تلقی می‌شوند و غیر از مطالبات اشخاص ناشی از فروش این گونه اراضی كه منتفی می‌گردد مطالبات دیگر وسیله طلبكار از سایر اموال بدهكار وصول خواهد شد.
ماده 9- وزارت مسكن و شهرسازی موظف است و زمین‌های مورد نیاز برای امر مسكن و خدمات عمومی را ضمن استفاده از كلیه اراضی موات و دولتی در شهرهائی كه به پیوست این قانون به دلیل عدم تكافوی اراضی مذكور در این شهرها ضرورت آن حتمی است به ترتیب از زمین‌های بایر و دایر شهری تأمین نماید.
مالكان اراضی بایر و دایر شهری اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی و بنیادها ونهادها و ارگان‌های دولتی و غیر دولتی موظفند زمین‌های مورد نیاز دولت یا شهرداری‌ها را كه موضوع این قانون به منظورهای ذیل و با تقویم دولت به آنها (دولت و شهرداریها)بفروشند.
الف- تفكیك و فروش توسط وزارت مسكن و شهرسازی به افراد واجد‌الشرایط دریافت زمین جهت مسكن و یا اجرای طرح‌های ساختمان سازی مسكونی.
ب- ایجاد تأسیسات عمومی و عمرانی و اداری و اجرای طرح‌های مصوب شهری و عوض طرح‌های شهری حسب مورد به وسیله وزارت خانه‌ها و شهرداریها و مؤسسات و شركتهای دولتی و نهادها و مؤسساتی كه شمول قانون بر آنها مستلزم ذكر نام است.
ج- حفاظت از میراث فرهنگی كشور.
تبصره 6- در صورت استنكاف یا عدم مراجعه و یا عدم دسترسی به مالك یا نامشخص بودن نشانی مالك پس از اعلان وزارت مسكن و شهرسازی و در صورت وجود تعارض ثبتی و در وثیقه بودن ملك یا هر گونه اشكالات حقوقی یا ثبتی دیگر كه مانع از انجام معامله دولت گردد دولت یا شهرداریها با سپردن بهای زمین مورد تملك به صندوق ثبت محل زمین راتملك و حسب مورد وزارت مسكن و شهرسازی یا شهرداری به قائم مقامی مالك سند انتقال را امضاء می‌نماید و در موقع مراجعه مالك پس از ارائه مفاصا حساب‌های لازم و رفع هر گونه اشكال بهای آن قابل پرداخت می‌باشد و یا در صورت امكان زمین معوض واگذار می‌گردد.
تبصره8- زمین‌های دایری كه دولت یا شهرداری‌ها در كلیه شهرها و شهرك نیاز به تملك آنها دارند پس از تصویب طرح و اعلام مراتب به ادارات ثبت قابل انتقال به غیر نبوده مگر به دولت یا شهرداری‌ها.
ماده 10- از تاریخ تصویب قانون اراضی شهری مصوب 1360 كلیه زمین‌های متعلق به وزارت خانه‌ها و نیروهای مسلح و مؤسسات دولتی و بانك‌ها و سازمان‌های وابسته به دولت و مؤسساتی كه شمول حكم مستلزم ذكر نام است و كلیه بنیادها و نهادهای انقلابی در اختیار وزارت مسكن و شهرسازی قرار می‌گیرد.
تبصره 3- اراضی وقفی به وقفیت خود باقی است ولی اگر زمینی به عنوان وقف ثبت شده و در مراجع ذیصلاح ثابت شود كه تمام یا قسمتی از آن موات بوده سند وقف زمین موات ابطال و در اختیار دولت قرار می‌گیرد لكن هر گونه واگذاری اراضی از طرف اوقاف یا آستان قدس رضوی و یا سایر متولیان بایستی بر طبق ضوابط شهرسازی و رعایت نظر واقف صورت گیرد.
ماده 11- وزارت مسكن و شهرسازی موظف است بر اساس سیاست عمومی كشور طبق آئین‌نامه اجرائی نسبت به آماده سازی یا عمران و واگذاری زمین‌های خود مطابق طرح‌های مصوب قانونی اقدام كند.
تبصره 2- دولت از پرداخت هر گونه مالیات و حق تمبر و هزینه‌های ثبتی و معاملاتی بابت آماده سازی و تفكیك و فروش اراضی معاف است.
ماده 13- هر گونه دخل و تصرف و تجاوز به اراضی شهری متعلق یا منتقل شده به دولت و شهرداری‌ها و یا احداث هر گونه بنا بدون پروانه مجاز و یا هر گونه نقل و انتقال به موجب اسناد عادی یا رسمی و تفكیك و افراز اراضی مزبور و یا هر گونه عملی برخلاف این قانون ‌شود و با متجاوزین بر اساس تبصره 2 ماده 148 اصباحی قانون «اصلاح و حذف موادی از قانون ثبت اسناد و املاك مصوب 1310 و اصلاحات بعدی آن» مصوب 31/4/1365 مجلس شورای اسلامی رفتار می‌شود.
ماده 14- تبدیل و تغییر كاربری، افراز و تقسیم و تفكیك باغات و اراضی كشاورزی و یا آیش (اراضی موضوع ماده 2 این قانون) با رعایت ضوابط و مقررات وزارت مسكن و شهرسازی و مواد این قانون بلااشكال است.
تبصره- نقل و انتقال این گونه اراضی برای امر كشاورزی با قید مفاد موضوع این ماده در سند بلامانع است.
ماده 15- هر گونه تفكیك و تقسیم اراضی بایر جهت عمران و احداث بنا با رعایت ضوابط و مقررات وزارت مسكن و شهرسازی و مواد این قانون بلااشكال است.

از آئین‌نامه اجرایی قانون زمین شهری
ماده 4- منظور از استفاده از مزایای مواد(6) و (8) قانون اراضی شهری مصوب 1360 عبارت است از:
ب- عمران و احیا در زمین، بدون اخذ پروانه به وسیله مالك یا انتقال گیرنده از او با سند عادی.
ماده 5- مهلت عمران زمین‌های موات، توسط افراد واجد شرایط از تاریخ تشخیص نوع زمین- اعلان رأی كمیسیون تشخیص- به مدت سه سال می‌باشد.
ماده 6- كلیه مراجعی كه به نحوی از انحا در ارتباط با زمین‌های شهری، اقداماتی از قبیل نقل و انتقال، صدور مجوزهای قانونی و پروانه‌های حفر چاه یا ساختمانی و غیره انجام می‌دهند، ملزم و موظفند قبل از هر گونه اقدامی بدواً نظر وزارت مسكن و شهرسازی را درباره نوع زمین استعلام نمایند؛ مگر اینكه با توجه به سایر مواد آیین نامه، نوع زمین مشخص و معین باشد. چنانچه وزارت مسكن و شهرسازی ظرف یك ماه، پاسخ استعلام مراجع یاد شده در این ماده را ندهد، مراجع مزبور می‌توانند رأساً اقدام نمایند.
ماده 7- مراجع درخواست كننده نظریه وزارت مسكن و شهرسازی باید مشخصات ثبتی زمین و دو نسخه رونوشت یا فتوگپی نقشه ثبتی و در صورت نداشتن نقشه یاد شده، دو نسخه كروكی دقیق زمین را كه منطبق با سوابق ثبتی و وضع محل زمین باشد، با انعكاس موقعیت ملك روی نقشه هوایی با مقیاس مناسب- در صورت وجود نقشه هوایی- تهیه و به وزارت مسكن و شهرسازی ارسال نمایند. در صورت عدم دسترسی به مدارك مالكیت در مواردی كه رأساً قصد تملك دارند، آخرین استعلام ثبتی یا صورت مجلس معاینه محل موضوع ماده (13) این آیین‌نامه را به وزارت مسكن و شهرسازیتسلیم نمایند. وزارت مسكن و شهرسازی پس از بررسی مدارك و رسیدگی به شرح دستورالعمل مربوط، یك نسخه نقشه امضاء شده را به انضمام نظریه خود حداكثر ظرف یك ماه به مرجع درخواست كننده، ارسال می‌كند و نسخه دیگر نقشه با یك نسخه از نظریه یاد شده در وزارت مسكن و شهرسازی بایگانی میشود. نظریه وزارت مسكن و شهرسازی كه نسبت به یك زمین یا ملك صادر شده، برای موارد مراجعه بعدی معتبر بوده و اخذ نظریه مجدد، ضروری نمی‌باشد.
ماده 8- موارد زیر غیر موات تلقی می‌شود؛ مگر آنكه خلاف آن بنا به تشخیص وزارت مسكن و شهرسازی ثابت شود:
الف- پلاك‌هایی كه طبق مقررات برای آنها به عنوان نصاب مالكانه، پروانه ساختمانی صادر شده یا بشود.
ب- پلاك‌هایی كه مساحت زمین آنها تا 3000 متر مربع بوده و مربوط به واحدهای مسكونی ساخته شده یا هر گونه مستحدثات باشد؛ مشروط بر دارا بودن هر یك از اسناد مشروح زیر كه تاریخ صدور آنها قبل از تاریخ 5/4/1358 باشد:
1- اسناد مالكیتی كه به عنوان هر گونه مستحدثات، صادر شده یا تحت این عنوان مورد نقل و انتقال قرار گرفته و در ستون انتقالات قید مستحدثات شده باشد.
2- گواهی پایان كار یا مفاصا حساب نوسازی شهرداری یا سطح شهر یا گواهی‌های مالیاتی از قبیل مفاصا حساب یا گواهی ارث، مشروط بر آنكه در اسناد و گواهی‌های یاد شده تصریح شده باشد كه پلاك مورد نظر، واحد ساختمانی یا مسكونی یا مستحدثات است.
3- سند رسمی اجاره به عنوان واحد مسكونی یا ساختمان.
4- پلاك‌هایی كه به تشخیص شهرداری محل، قبل از تاریخ اجرای مقررات مربوط به صدور پروانه ساختمانی در شهر محل وقوع ملك به صورت ساختمان یا مستحدثات در آمده باشد.
ج- در صورتی كه اسناد انتقال مربوط به پلاك‌هایی باشد كه به عنوان ساختمان مورد معامله وزارت خانه‌ها و مؤسسات و شركت‌های دولتی یا وابسته به دولت و بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی یا شهرداری‌ها و مؤسسات اعتباری مجاز قرار گرفته باشد.
د- پلاك‌هایی كه قبل از تاریخ 5/4/1358 به صورت تأسیساتی از قبیل مستحدثات صنعتی، ورزشی، جایگاه‌های فروش مواد نفتی، گاراژها، توقفگاه‌ها و انبارهای مسقف، اماكن درمانی، بهداشتی، آموزشی، فرهنگی و خدمات عمومی و تأسیسات مشابه باشد؛ مشروط بر آنكه مساحت زمین آنها از سه هزار متر مربع بیشتر نبوده و دارای پروانه رسمی كسب یا ساختمان یا گواهی پایان كار باشند.
هـ – ذكر وجود ساختمان در مرحله صدور آخرین مفاصا حساب‌های نوسازی و مالیاتی در كلیه موارد بالا، حسب مورد توسط سازمان مربوط، ملاك عمل خواهد بود.
ماده 13- در مواردی كه شماره پلاك و مشخصات ثبتی زمین مورد تملك، مشخص نباشد، دستگاه تملك كننده محل زمین محدوده مورد نیاز خود را در محل مشخص نموده و قبل از انتشار آگهی تملك، نقشه محدوده را بر روی نقشه‌های هوایی- در شهرهایی كه نقشه هوایی وجود دارد- به اداره ثبت محل ارسال می‌نماید. اداره ثبت مكلف است با در نظر گرفتن امكانات و حداكثر ظرف یك ماه، مشخصات پلاك‌های ثبتی یا تفكیكی و نقشه پلاك بندی و جریان ثبتی و نام آخرین مالك را بر اساس سوابق موجود در خصوص محدوده مورد نظر، طبق صورت مجلس تنظیمی بین نماینده اداره ثبت و نماینده دستگاه تملك كننده، به مرجع تملك كننده ارسال نمایند. در این صورت پس از انتشار آگهی و اعلان محدوده مورد نظر، جنانچه مالكین مشاع مراجعه نكنند و به طور كلی، در تمام موارد مندرج در تبصره (6) ماده (9) قانون، ضمن تودیع بهای زمین مورد تملك به صندوق ثبت سند انتقال، حسب مورد از طرف وزارت مسكن و شهرسازی یا شهرداری به قائم مقامی مالك یا مالكین امضاء می‌گردد تا در موقع مراجعه مالكین با احتساب و كسر مالیات‌ها و هزینه‌های تعلق گرفته، مبلغ مورد معامله به آنها پرداخت شود.
تبصره1- چنانچه مالك یا مالكین درخواست زمین عوض خارج از محدوده مورد عمل این قانون به نمایند و امكان واگذاری وجود داشته باشد، پس از انتخاب زمین و رضایت مالك یا مالكین به اخذ آن، اداره ثبت، مبلغ تودیع شده را به مرجع تملك كننده مسترد می‌نماید تا زمین عوض واگذار شود.
تبصره2- ادارات ثبت مكلفند حسب درخواست مرجع تملك كننده زمین و موافقت كتبی شهرداریها و سایر سازمانهای ذیربط، سند تجمعی پلاكهای محدوده مورد تملك را كه ضمناً در برگیرنده معابر، مسیلها، انهار متروك، حریمها، موارد مشابه داخل آن و املاك مجهول المالك- از نظر مقررات ثبتی- نیز باشدف طبق مقررات مربوط صادر نمایند.
در صورتی كه در محدوده مورد تجمیع زمین موات یا ملی شده وجود داشته باشد، سند مالكیت تجمیعی با نظر وزارت مسكن و شهرسازی صادر می‌شود.
تبصره3- در كلیه مواردی كه زمینهایی در طرحهای مصوب دولتی و شهرداری قرار می‌گیرد و گواهی عدم امكان تأمین زمین‌های مورد نیاز طرح از زمین‌های دولتی و موات دریافت شده باشد، باید مراتب به وسیله دستگاه صاحب طرح به مالك یا مالكین و اداره ثبت اعلام گردد تا از هرنقل و انتقال این گونه زمین‌ها تا انجام مراحل تملك، حداكثر ظرف مدت هجده ماه از تاریخ اعلام، به اداره ثبت خودداری گردد. همچنین مراتب باید به شهرداری محل نیز جهت رعایت مقررات قانونی ظرف مدت مزبور اعلام شود.
ماده 14- در صورتی كه در محدوده اعلان شده برای تملك، زمین وقفی وجود داشته باشد- اعم از اینكه به اجاره واگذار شده یا نشده باشد- ادارات اوقاف و متولیان موقوفه مكلفند ظرف مدت پانزده روز از تاریخ انتشار آخرین آگهی، نظریه خود را به دستگاه مجری طرح اعلام كنند و حداكثر ظرف یك ماه، نقشه زمین وقفی و مشخصات آن را ارائه دهند تا حسب مورد نسبت به اجرای آن قسمت از طرح كه در زمین‌های وقفی است، از سوی اوقاف یا آستان قدس رضوی یا متولی اقدام یا سند اجاره به نام دولت تنظیم شود یا عوض آن زمین، ضمن رعایت مقررات و غبطه موقوفه و با مصالحه واگذار و طرح اجراء گردد.
ماده 16- مالكان زمین‌های بایر و دایر با كاربری مسكونی در شهرهای موضوع ماده (9) قانون می‌توانند جهت تفكیك و اخذ پروانه ساختمانی تا هزار مترمربع برای یك یا چند قطعه از زمین‌های خود به شهرداری محل مراجعه نمایند. شهرداری‌ها مكلفند پس از تطبیق نقشه تفكیكی با درخواست تشكیل پرونده به منظور اطلاع از اینكه متقاضی از مزایای مواد (8) و (6) قانون اراضی شهری استفاده كرده است یا خیر، مراتب را با ذكر مشخصات كامل مالك و پلاك مورد نظر از اداره زمین شهری مربوط، استعلام و پس از وصول پاسخ در صورت عدم استفاده از مزایای یا شده، با رعایت سایر مقررات و اخذ تعهد رسمی مطابق فرم تنظیمی وزارت مسكن و شهرسازی مبنی بر عدم استفاده بیشتر از مزایای تبصره (2) ماده (9) قانون، پروانه ساختمانی صادر نمایند.
ماده 17- در شهرهای غیر مشمول ضرورت، نقل و انتقال زمین‌های بایر و دایر شهری بین اشخاص با رعایت تبصره ماده (14) قانون در خصوص زمین‌های دایر كشاورزی، بلامانع است؛ ولی هر گونه تفكیك و احداث بنا مستلزم انجام عملیات آماده سازی، طبق ضوابط وزارت مسكن و شهرسازی می‌باشد.
ماده 18- وزارت كشاورزی و هیأت‌های 7 نفره واگذاری زمین، حتی‌الامكان در اجرای تبصره (4) ماده (4) آیین نامه اجرایی قانون مرجع تشخیص زمین‌های موات و ابطال اسناد آن- مصوب 8/7/66- به درخواست وزارت مسكن و شهرسازی یا سایر دستگاه‌های تملك كننده زمین كه در اجرای تبصره (10) ماده (9) قانون درخواست واگذاری زمین می‌نمایند، زمین عوض معادل بهای منطقه‌ای زمین تملك شده در خارج از محدوده مورد عمل قانون، برای امر كشاورزی به مالكین معرفی شده، واگذار نمایند.
ماده 19- ادارات ثبت مكلفند در هر مورد كه زمین‌هایی- اعم از موات و غیر موات- به صورت ششدانگ یا مشاع بر اساس قانون به مالكیت دولت در می‌آید به موجب درخواست وزارت مسكن و شهرسازی یا درخواست سایر دستگاه‌ها- در مواردی كه رأساً زمین‌های غیر مواتی را با رعایت مقررات قانونی و این آیین‌نامه تملك می‌نماید- نسبت به صدور سند مالكیت به شرح زیر اقدام نمایند:

ابطال سند مالكیت قبلی- اعم از اینكه سند مالكیت در اختیار باشد یا نباشد- و صدور سند مالكیت جدید حسب مورد به نام دولت یا شهرداری‌ها به نمایندگی مرجع قانونی درخواست كننده سند
در مواردی كه زمین سابقه ثبتی به نام اشخاص نداشته باشد و بر اساس نظریه وزارت مسكن و شهرسازی زمین، موات تشخیص داده شود، با توجه به تبصره الحاقی به ماده (9) آیین نامه قانون ثبت و قبول تقاضای ثبت زمین‌های موات و بایر بلامالك به نام دولت- مصوب 1354- و در انتشار آگهی‌های نوبتی آنها نیازی به تنظیم اظهارنامه ثبتی به نام دولت نبوده، و حسب درخواست وزارت مسكن و شهرسازی بدون انتشار آگهی‌های نوبتی و تحدیدی بلافاصله با استفاده از پلاك بخش مربوط و ضمن تعیین شماره فرعی، صورت مجلس تعیین حدود با رعایت مجاورین- در صورت وجود سابقه تحدید حدود- با حضور نماینده اداره زمین شهری محل تنظیم و ملك در دفتر املاك ثبت و سند مالكیت به نام دولت به نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی صادر می‌گردد.
در صورتی كه زمین طبق نظر وزارت مسكن و شهرسازی موات بوده و سابقه درخواست ثبت داشته باشد، ولی تحدید حدود آن به عمل نیامده باشد- اعم از اینكه آگهی‌های نوبتی آن منتشر شده یا نشده باشد – بدون انتشار آگهی‌های نوبتی و تحدیدی نسبت به تنظیم صورت مجلس تعیین حدود لازم و صدور سند مالكیت آن با رعایت بند(1) این ماده از طرف اداره ثبت افقدام می‌گردد.
در صورتی كه وزارت مسكن و شهرسازی با سایر دستگاه‌های دولتی یا شهرداری‌ها بر اساس ماده(9) قانون قصد تملك زمین غیر مواتی را دارند یا قبلاً تملك نمود‌اند، ولی اساساً سابقه درخواست ثبت ندارد و زمین مزبور از نظر مقررات ثبتی مجهول‌المالك است، ادارات ثبت مكلفند ضمن تنظیم صورت مجلس لازم در اجرای ماده (13) این آیین نامه كه به منزله صورت مجلس احراز تصرف خواهد بود، مشخصات متثرف را با رعایت حدود مجاورین- اگر سابقه تحدید حدود دارد- تعیین نمایند. همین صورت مجلس، مستند انجام معامله خواهد بود. پس از تنظیم سند انتقال بر اساس ماده (9) قانون ادارات ثبت باید به ترتیب زیر اقدام به صدور سند مالكیت به نام دولت و شهرداری‌ها نمایند:
الف- پس از ارائه یك نسخه سند انتقال (سند تملكی) به اداره ثبت محل، اداره ثبت بر اساس سند رسمی تنظیمی بلافاصله سند مالكیت زمین را به نام دولت با نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی یا سایر دستگاه‌های دولتی درخواست كننده- كه سند به نام آنها تنظیم شده- یا شهرداری‌ها حسب مورد صادر می‌نمایند.
ب- برای روشن شدن وضع پرداخت بهای زمین مورد تملك، ادارات ثبت باید نسبت به تنظیم اظهارنامه ثبتی اقدام نمایند و علاوه بر قید نام دولت به نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی یا دستگاه تملك كننده یا شهرداری‌ها، نام شخص یا اشخاصی را كه مدعی مالكیت ملك موردتملك هستند بر اساس صورت مجلس تنظیمی بالا در اظهارنامه ثبتی قید نمایند و در اجرای دستور ماده (59) آیین نامه قانون ثبت، مبادرت به انتشار آگهی‌های نوبتی كنند. در صورتی كه در مهلت مقرر قانونی، اعتراضی نرسید، پس از گواهی اداره ثبت محل و اخذ مفاصا حساب‌های لازم ، بهای زمین به مالك یا مالكین پرداخت می‌شود؛ ولی در صورت وصول اعتراض به صبت تا تعیین تكلیف نهایی از سوی دادگاه‌های صالح، بهای ملك پرداخت نخواهد شد.
ج- چنانچه زمینی كه موات اعلام شده دارای اعتراضی به تشخیص وزارت مسكن و شهرسازی در خصوص نوع زمین یا اعتراض به ثبت یا حدود یا سایر اعتراضات قانونی در مراجع ذی‌صلاح یا تعارض ثبتی باشد یا در رهن و وثیقه و بازداشت بوده یا حق اعیانی و حق ریشه و كشت برای دیگران در آن قید شده باشد؛ ادارات ثبت مكلف به صدور سند آزاد و بدون قید بازداشت یا وثیقه و رهن و سایر قیود یاد شده، به نام دولت به نمایندگی مرجع قانونی درخواست كننده سند می‌باشند. در خصوص اعتراض به ثبت و تعارض ثبتی و تشخیص نوع زمین پس از صدور رأی قطعی از طرف مراجع قضائئ، ادارات ثبت، مراجع تملك كننده با رعایت قانون و این آیین نامه حقوق محكوم‌له را ادا می‌نمایند. در مورد رهن و وثیقه و بازداشت زمین‌های بایر و دایر نیز سازمان تملك كننده مجاز است پس از اخذگواهی از اداره ثبت محل، از محل اعتبارات طرح تملك زمین، مبلغ مندرج در سند وثیقه و رهن و مبلغ مورد بازداشت را پرداخت نماید و مراتب را به اداره ثبت محل اعلام كند. در صورتی كه مبلغ یاد شده بیش از مبلغ مورد تملك باشد، بستانكار و مرجع بازداشت كننده می‌تواند برای وصول بقیه طلب خود تقاضای توقیف سایر اموال بدهكار را بر اساس قوانین مربوط ازمراجع ذی‌صلاح بنماید.
د- در صورتی كه زمین مورد تملك بر اساس سند انتقال رسمی سابقه ثبت داشته ولی آگهی نوبتی آن منتشر نشده باشد، اداره ثبت محل مكلف است بدون انتشار آگهی تحدیدی نسبت به تنظیم صورت مجلس تحدیدی حدود با رعایت حدود مجاورین- اگر سابقه تحدید حدود داشته باشد- اقدام نماید و بلافاصله سند مالكیت زمین را به نام وزارت مسكن و شهرسازی با دستگاه تملك كننده صادر نماید. در صورتی كه اشتباهی در اسناد تنظیمی پیش آید، اصلاح اسناد با تنظیم سند اصلاحی به امضای دستگاه تملك كننده و به قائم مقامی مالك یا مالكین بلامانع است و برای اینكه پرداخت وجه مورد تملك به مالك مقدور گردد، اداره ثبت محل نسبت به انتشار آگهی‌ها‌ی نوبتی بر اساس بند (ب) این ردیف اقدام می‌نماید. در مورد زمین‌ها‌ی مورد تملك كه سابقه ثبت و انتشار آگهی‌های‌ نوبتی داشته، ولی تحدید حدود آن به عمل نیامده، تعیین حدود و صدور سند مالكیت به شرح بند یاد شده صورت می‌گیرد.
در انجام عملیات تحدید و تفكیك زمین‌های موات یا خریداری شده دولت، عدم اجرای ماده (80) آیین نامه قانون ثبت و عدم حضور مالك اولیه، مانع از انجام عملیات یاد شده نخواهد بود و ادارات ثبت مكلفند برابر نقشه ارائه شده نسبت به تحدید و تفكیك، بدون حفر پی اقدام نمایند.

در مواردی كه زمین بر اساس نظر وزارت مسكن و شهرسازی موات تشخیص داده شود، ادارات ثبت مكلفند به درخواست وزارت مسكن و شهرسازی قبل از قطعیت نظریه مرقوم سند مالكیت آن را به نام دولت به نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی صادر نمایند. در صورتی كه بر اساس رأی قطعی دادگاه، زمین غیر موات تشخیص داده شود، در شهرهای مشمول ضرورت بر اساس ماده (9) قانون با مالك رفتار می‌شود و سایر شهرها و شهرك‌های كشور، تبصره‌های (7) و (8) ماده (9) قانون، قابل اجرا است.
مقررات بند (5) این ماده از جهت صدور سند مالكیت به نام دولت و شهرداری‌ها در مورد زمین‌هایی كه در اجرای قانون اراضی شهری- مصوب 27/12/60- موات شناخته شده یا به تملك دولت درآمده، ولی سند مالكیت آن صادر نگردیده، قابل اجرا است.
زمین‌هایی كه مالكیت آنها در اجرای قانون لغو مالكیت موات شهری و اصلاحیه آن لغو گردیده و مراتب به دفاتر املاك ثبت، اخبار و به امضای مسئول مربوطه رسیده باشد، با توجه به ماده (22) قانون ثبت در مالكیت دولت مستقر و سند مالكیت آن باید به نام دولت صادر شود.
اسناد زمین‌های مواتی كه قبلاً در اختیار بنیادهای غیر دولتی از جمله بنیاد مستضعفان بوده یا باشد، باید به نام وزارت مسكن و شهرسازی صادر شود.
افزار زمین‌های مشاعی وزارت مسكن و شهرسازی و دستگاه تملك كننده بر اساس لایحه قانونی راجع به افزار مورد تصرف سازمان‌های عمران اراضی شهری- مصوب 1358 شورای انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران- به عمل خواهد آمد و دعوت از سایر مالكین مشاعی جهت افزار، ضرورت ندارد.
قبول تقاضای ثبت زمین‌های موات از اشخاص مطلقاً ممنوع است و ادارات ثت مكلفند قبل از پذیرش ثبت زمین‌ها به نام اشخاص و ادامه تشریفات ثبتی زمین‌های ثبت شده و افراز و تقسیم و تفكیفك زمین‌ها، موافقت كتبی وزارت مسكن و شهرسازی را اخذ نماید.
دفاتر اسناد رسمی مكلفند قبل از انجام هرگونه معامله نسبت به زمین‌های موضوع قانون، مراتب را از وزارت مسكن و شهرسازی استعلام و بر سااس نظر آن وزارت‌خانه و رعایت مقررات مربوطط اقدام نمایند.
ماده 20- كلیه دستگاه‌های یاد شده در ماده (10) قانون موظفند زمین‌های خود را در اجرای ماده (10) قانون، در اختیار وزارت مسكن و شهرسازی قرار دهند. ادارات ثبت مكلفند پس از اعلام وزارت مسكن و شهرسازی نسبت به ثبت انتقال ملك در دفاتر املاك و صدور سند مالكیت به نام دولت با نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی یا دستگاه‌هایی كه وزارت مزبور معرفی می‌كند، اقدام نمایند. هر یك از كاركنان دستگاه های یاد شده كه در تحویل زمین‌های مذكور و صدور اسناد مالكیت آنا به شرح این ماده، مسامحه یا كارشكنی نمایند در اجرای ماده(16) قانون متخلف محسوب شده و با اعلام وزارت مسكن و شهرسازی مورد پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت و از تاریخ درخواست وزارت مسكن و شهرسازی چنانچه ظرف دو ماه نسبت به تحویل زمین و اسناد و مدارك آن اقدام ننمایند، ادارات ثبت مكلفند به درخواست وزارت مسكن و شهرسازی سند مالكیت جدیدی به نام دولت به به نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی یا دستگاه‌هایی كه وزارت مزبور معرفی می‌كند، صادر نمایند.
تبصره 1- صدور سند مالكیت زمین‌های ملی شده یا سایر زمین‌های دولتی واقع در محدوده مورد عمل قانون، به نام وزارت مسكن وشهرسازی نیاز به تحویل و تنظیم صورت جلسه از طرف سرجنگل‌داری‌ها ندارد.
تبصره 2- در صورتی كه در زمین‌های یاد شده تجاوزات و تصرفاتی صورت گرفته باشد، در موقع معاینه محل با حضور نماینده سرجنگل‌داری یا دستگاه دارنده زمین، میزان تصرفات و تجاوزات، صورتجلسه شده و سند مالكیت كل محدوده ملی شده یا زمین دولتی مذكور بدون توجه به تجاوزات انجام شده به نام دولت به نمایندگی وزارت مسكن و شهرسازی صادر می‌گردد.
ماده 21- در مورد زمین‌های مشاعی چنانچه یك یا چند مالك مشاع در مهلت مقرر مراجعه كنند، ولی به لحاظ عدم حضور بقیه مالكین انجام معامله كل ملك مقدور نباشد، نسبت به آن تعداد از مالكین كه تنظیم سند امكان ندارد، طبق مفاد قانون و این آیین‌نامه سند انتقال به قائم مقامی مالك یا مالكین امضاء می‌شود.
ماده 24- مالكین زمین‌های دایر و بایر اعم از حقیقی و حقوقی كه طبق مواد (14) و (15) قانون، مجوز تبدیل و تغییر كاربری زمین خود را از وزارت مسكن و شهرسازی اخذ كرده‌اند و قصد تفكیك یا افراز یا تقسیم اراضی خود را دارند، موظفند نقشه تفكیكی زمین‌های خود را به ضمیمه طرح‌های اجرایی آماده‌سازی همراه با برآورد هزینه‌های مربوط به ادارات كل مسكن و شهرسازی محل ارائه نمایند.
ماده 29- واگذاری زمین به افراد و اعضای شركت‌های تعاونی مسكن و كاركنان دولت بر اساس ضوابط و مقرراتی است كه به وسیله وزارت مسكن و شهرسازی، با رعایت قوانین و لحاظ اولویت برای كاركنان و كارمندان دولت تعیین و ابلاغ خواهد گردید.
تبصره 3- اوراق قرارداد واگذاری اید شده و نیز اوراق واگذاری زمین در شهرهای جدید، در مراحل مرتبط با اعطای تسهیلات بانكی و تسهیلاتی كه سازمان تأمین اجتماعی به مشمولان قانون تأمین اجتماعی می‌دهد، در حكم سند رسمی بوده و در مواردی كه زمین مورد واگذاری، فاقد صورتمجلس تفكیكی است، نماینده دستگاه واگذار كننده زمین، اسنناد تنظیمی را منحصراً از جهت تجویز رهن، امضاء می‌نماید.
ماده 33- منظور از زمین‌های متعلق به دولت، یاد شده در ماده (13) قانون، كلیه زمین‌هایی است كه به نام دولت دارای سند بوده یا در جریان ثبت به نام دولت است. همچنین كلیه زمین‌های ملی شده و مواتی كه طبق قوانین مصوب و آرای كمیسیون‌های مربوط، متعلق به وزارت مسكن و شهرسازی است- اعم از اینكه به نام دولت ثبت شده یا نشده باشد- نمایندگی دولت در مورد زمین‌های مزبور با سازمان زمین شهری یا دستگاهی است كه وزارت مسكن و شهرسازی به آن تفویض اختیار می‌كند.
ماده 34- منظور از زمین‌های متعلق به شهرداری- یاد شده در ماده (13) قانون- كلیه زمین‌هایی است كه طبق قوانین و مقررات به شهرداری‌ها تعلق دارد. اعم از آنكه به نام شهرداری دارای سند باشد یا نباشد.

——————————————————————————–

– مصوب 22/6/1366 روزنامه رسمی شماره 12416-19/7/1366
– مصوب 24/3/1371 روزنامه رسمی 13808-15/5/1371