آیین نامه نحوه اجرای احكام قصاص‌، رجم‌، قتل‌، صلب‌، اعدام و شلاق

آیین نامه نحوه اجرای احكام قصاص‌،رجم‌، قتل‌، صلب‌، اعدام و شلاق موضوع ماده 293 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور كیفری

فصل اول – نحوه اجرای احكامی كه منجر به سلب حیات انسانی می شود .
مبحث اول
شرایط اجرا
ماده 1 – دادگاه بدوی صادر كننده حكم موظف است پس از قطعیت حكم و ابلاغ آن حسب مورد به محكوم علیه یا وكیل وی ، رونوشتی از حكم قطعی را طی نامه ای كه متضمن تصریحات لازم باشد به همراه اسناد مربوط برای اجرای به مرجع قضایی مجری حكم ارسال كند .
تبصره – منظور از مرجع قضایی مجری حكم واحد اجرای احكام كیفری است كه تحت نظر دادستان یا معاون وی می باشد و در حوزه هایی كه تا كنون دادسرا تشكیل نگردیده تحت نظر رییس حوزه قضایی یا معاون وی است .
ماده 2 – حكم قصاص نفس پس از احراز قطعیت آن توسط دادگاه بدوی صادر كننده رأی و نیز طی مرحله استیذان از ولی امر مسلمین و تنفیذ آن از سوی رییس قوه قضاییه ، با اذن ولی دم یا اولیاء دم به موقع اجراء گذاشته خواهد شد .
ماده 3 – هر گاه یكی از مقامات قضایی در موردی كه قانون تجویز نموده است تقاضای تجدید نظر درحكم قطعی را بنماید ، اجرای حكم تا اتخاذ تصمیم نهایی در این مورد به تأخیر می افتد .
ماده 4 – به استثناء مورد قصاص نفس ، چنانچه محكوم به اعدام ، قتل ، رجم ، صلب و یا قطع عضو به عنوان حد پس از لازم الاجرا شدن حكم و قبل از اجرای آن در خواست عفو نماید ، به دستور دادگاه صادر كننده حكم اجرای آن تا اعلام نتیجه از سوی كمیسیون عفو و بخشودگی به تأخیر خواهد افتاد . كمیسیون مزبور موظف است به این تقاضا و رسیدگی و در اسرع وقت نتیجه را به دادگاه اعلام كند .
ماده 5 – عروض جنون ، ارتداد و یا بیماری محكوم یا مستحاضه بودن محكوم علیها مانع اجرای حد یا قصاص یا اعدام نیست . لیكن ، در مورد محكوم مریض چنانچه طبق نظر و تجویز پزشك قانونی و یا پزشك معتمد و تأیید قاضی صادر كننده حكم بدوی یا دادستان مربوط مرض وی در حدی باشد كه مانع انجام تشریفات اجرا مقرر در این آیین نامه باشد ، اجرای حكم تا رفع مانع به تأخیر می افتد .
ماده 6 – در ایام بارداری و نفاس زن حكم اعدام یا حد یا قصاص نفس اجرا نمی شود . همچنین است بعد از وضع حمل چنانچه به تجویز پزشك قانونی یا پزشك معتمد و تأیید قاضی صادر كننده حكم یا دادستان مربوط ، اجرای حكم موجب لطمه به سلامتی طفل به سبب قطع شیر مادر باشد كه در این صورت اجرای مجازات تا رسیدن طفل به سن 2 سالگی به تعویق خواهد افتاد .
مبحث دوم
تشریفات اجرا
ماده 7 – پس وصول حكم قطعی و دستور اجرای آن از سوی دادگاه صادر كننده ، مرجع قضایی مجری حكم موظف است حداقل 48 ساعت قبل از زمان اجرای حكم مراتب را به مقامات و اشخاص زیر اطلاع داده و از آنها بخواهد جهت انجام وظیفه محوله در محل اجرای حكم حاضر شود :
الف – قاضی صادر كننده حكم بدوی ، در صورتی كه حضور وی به موجب قانون لازم باشد .
ب – رییس اداره زندان یا قائم مقام وی برای تهیه مقدمات اجرای حكم و حفظ نظم در داخل محوطه زندان و یا همكاری با مأمورین نیروی انتظامی و یا برای تسلیم زندانی در صورتی كه حكم در خارج از محوطه زندان اجرا می شود .
ج – فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی .
د – پزشك قانونی یا پزشك معتمد (‌چنانچه در محل پزشك قانونی نباشد ) برای معاینه محكوم و نیز اعلام نظر را جع به وضعیت جسمانی وی قبل از اجرا و معاینه جسد پس از اجرای حكم .
هـ – یكی از روحانیون یا افراد بصیر برای انجام تشریفات دینی و مذهبی و اگر محكوم به یكی از ادیان رسمی شناخته شده باشد ، نماینده رهبر دینی مربوط یا نماینده وی . در هر صورت ، عدم حضور این افراد مانع از اجرای حكم نمی باشد .
و – منشی دادگاه برا ی قرائت حكم قبل از اجرا .
ز – اولیاء دم مقتول یا وكیل آنها .
ح – وكیل محكوم علیه . عدم حضور وكیل یاد شده مانع از اجرای حكم نمی باشد .
ط – شهود ، در صورتی كه حضور شهود به موجب قانون لازم باشد .
تبصره 1 – در صورتی كه بنا به جهاتی حضور تماشاچی یا طبقات خاصی در محل اجرای حكم به مصلحت نباشد ، بنا به تشخیص دادستان ، مأمورین انتظامی از ورود آنان به محل اجرای حكم جلوگیری به عمل می آورند . در نقاطی كه دادسرا تشكیل نگردیده است ، تشخیص این امر به عهده رییس حوزه قضایی است .
تبصره 2 – تأمین محل اجرای حكم در خارج از محوطه زندان به عهده نیروی انتظامی است .
ماده 8 – قبل از اجرای حكم ، پزشك قانونی یا پزشك معتمد به اتفاق قاضی مجری حكم به محبس محكوم رفته ، او را معاینه و اعلام نظر می كند . در صورتی كه از نظر جسمی مانعی برای اجرای حكم نباشد قاضی مجری حكم به محكوم اطلاع می دهد چنانچه تقاضای ملاقات با اشخاصی را دارد اظهار نماید . در صورت تقاضای ملاقات ، اشخاص مورد نظر محكوم علیه -–به شرطی كه قبول تقاضا موجب تأخیر اجرای حكم نشود – به محل حبس دعوت می شود .
ماده 9 – پس از حضور فرد یا افراد مورد تقاضا ، رییس زندان یا قائم مقام وی ترتیب ملاقات محكوم را با آنان می دهد . محكوم حق دارد هر گونه مطلبی را در حضور مرجع قضایی مجری حكم یا بدون حضور وی به ملاقات كنندگان كتباً یا شفاهاً اظهار كنند . فقط رییس زندان یا قائم مقام وی باید در جریان ملاقات و بیان اظهارات حاضر باشد . در صورت ضرورت از یك نفر مترجم استفاده خواهد شد .
ماده 10 – روحانی یا فرد بصیر دعوت شده ، باید اقدامات زیر را انجام دهد :
1- تذكر به محكوم مبنی بر توبه .
2- تذكر به محكوم مبنی بر اینكه چنانچه وصیتی دارد اعلام نماید .
3- تذكر به محكوم برای غسل میت و تحنیط و تكفین خود در مورد قصاص نفس و رجم .
تبصره 1 – نظارت بر انجام امور فوق با مقام قضایی مجری حكم است و عنداللزوم خود اقدام تذكر به محكوم خواهد نمود .
تبصره 2 – مأمورین زندان و یا نیروی انتظامی حسب مورد به محكوم اجازه می دهند تا با آب صدر و آب كافور و آب خالص غسل نماید و سپس به ترتیبی كه در خصوص اموات مقرر است و با رعایت موازین شرعی خود را با سه قطعه كفن ، تكفین و حنوط نماید . در این صورت ، پس از اجرای حكم و مرگ مرجوم و یا محكوم به قصاص بدون نیاز به غسل و كفن جدید با همان وضعیت بر او نماز میت خوانده و در قبرستان مسلمین دفن می گردد ، مگر اینكه محكوم قبل ازاجرای حكم غسل نكرده باشد كه در این صورت غسل میت و سایر تشریفات مربوط به دفن میت در مورد وی انجام خواهد شد .
تبصره 3 – چنانچه محكوم وصیتی داشته باشد مقامات یاد شده نوشته جات و وصایای او را پس از ملاحظه مرجع قضایی مجری حكم و اعلام بلامانع بودن آن و پس از اجرای حكم ، بدون تأخیر به مقصدی كه محكوم تأیین كرده است ارسال می دارد .
تبصره 4 – هزینه اجرای حكم مقرر در این ماده و تبصره های آن به عهده قوه قضاییه است .
ماده 11 – در صورتی كه محكوم غیر مسلمان باشد قبل از اجرای حكم آداب دینی مذهبی لازم مطابق مقررات دین و مذهب وی به عمل خواهد آمد . عدم حضور رهبر دینی مربوط یا نماینده وی ، مانع از اجرای حكم نخواهد بود .
ماده 12 – اگر محكوم خوردنی یا آشامیدنی تقاضا كند مأمورین مكلف به تهیه آن هستند مگر اینكه تقاضای وی فقط برای تأخیر اجرای حكم باشد . تشخیص این امر با مرجع قضایی مجری حكم است .
ماده 13 – در مواردی كه محكوم علیه در زندان است و حكم در خارج از محل زندان اجرا می شود ، صورت جلسه تهیه و به امضای مسؤل اجرای حكم ، رییس زندان یا قائم مقام وی ، پزشك حاضر در محل ، منشی دادگاه و فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی می رسد . رییس زندان هویت زندانی را از حیث تطبیق مشخصات وی با آنچه در حكم دادگاه آمده است تأیید نموده و ذیل آن را امضا خواهد كرد .
مبحث سوم
نحوه اجراء
ماده 14 – اجرای قصاص نفس ، قتل و اعدام ممكن است بصورت حلق آویز به چوبه دار ویا شلیك اسلحه آتشین و یا اتصال الكتریسته و با به نحو دیگر به تشخیص قاضی صادر كننده رأی انجام گیرد .
تبصره – در صورتی كه در حكم صادره نسبت به نحوه و كیفیت اعدام ، قصاص نفس و قتل ترتیب خاصی مقرر نشده باشد ، محكوم به دار كشیده می شود .
ماده 15 – زمان اجرای حكم ، اول طلوع آفتاب خواهد بود ، مگر اینكه دادگاه زمان خاصی را تعیین كرده باشد و اجرای حكم حسب مورد با مأمورین زندان یا نیروی انتظامی است ، ولی در مورد قصاص نفس ولی دم می تواند شخصاً محكوم را قصاص كرده یا وكیل بگیرد .
ماده 16 – مأمورین اجرای حكم موظفند قبل از اجرای حكم ابزار و عدوات و آلات اجرا را دقیقاً مورد معاینه و بررسی قرار داده و از استحكام و آماده بودن آنها برای اجرای حكم اطمینان حاصل كنند . وسایل مذكور نباید به گونه ای باشد زاید برآنچه اقتضای اجرای حكم است موجب شكنجه ، تعذیب و یا مثله شدن محكوم گردد همچنین ، كلیه عملیات اجرایی باید با كمال آرامش و بدون اعمال خشونت ، توسط افراد خبره انجام شود .
ماده 17 – نظارت بر صحت اجرا و رعایت تشریفات لازم و عدم تأخیر و تعطیل آن با مقام قضایی مجری حكم است . پس از رعایت تشریفات و شرایط مذكور ، محكوم تحت الحفظ به محل اجرای حكم آورده می شود و سپس با اجازه مقام قضایی مجری حكم ، منشی دادگاه متن حكم را با صدای بلند قرائت می كند و پس از آن بلافاصله به دستور مقام مذكور ، حكم طبق مفاد مندرج در آن به اجرا در می آید .
تبصره – چنانچه محكوم به قتل یا رجم قبل از اجرا منكر بزه انتسابی می شود و مورد مشمول ماده 71 قانون مجازات اسلامی باشد به دستور مقام قضایی مجری حكم از اجرای حكم خودداری می شود و مراتب به مرجع قضایی صادر كننده رأی اعلام می گردد .
ماده 18 – پس از اجرای حكم ، چنانچه به تشخیص پزشك قانونی یا پزشك معتمد اطمینان مرگ محكوم حاصل شود ، از محل اجرای حكم خارج و جسد تحویل پزشك قانونی می شود . چنانچه كسان محكوم جسد را مطالبه نمایند به تشخیص و دستور مقام قضایی مجری حكم تسلیم آنان می شود والا طبق مقررات شرعی و قانونی دفن خواهد شد . در فرض اخیر ، كلیه هزینه ها را از بیت المال پرداخت می شود .
ماده 19 – از اجرای حكم صورت مجلس تهیه شده و به امضای مقام قضایی مجری حكم ، رییس اداره زندان یا نماینده وی ، فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی در صورت اجرای حكم در خارج از محل زندان ، پزشك قانونی یا پزشك معتمد ، منشی دادگاه ، اولیاء دم یا وكیل آنها و وكیل محكوم علیه ( در صورت حضور ) می رسد و در پرونده مربوط ضبط می‌گردد .
ماده 20 – در صورت صلاحدید مقام قضایی مجری حكم ، از مراسم اجرای حكم توسط مسؤلین زندان یا مأمورین انتظامی حسب مورد فیلمبرداری یا عكس برداری شده و عكس ها یا فیلم ها در پرونده محكوم بایگانی می شود و خبر اجرای حكم با ذكر نوع جرم و خلاصه رأی دادگاه در روزنامه ها منتشر می گردد . در موارد استثنایی كه به تشخیص رییس قوه قضاییه یا مقامات مجاز از طرف ایشان مصلحت ایجاب كند ، عكس محكوم در حال اجرای حكم توسط رسانه های گروهی برای اطلاع عموم انتشار می یابد .
مبحث چهارم
تشریفات خاص اجرای حد رجم
ماده 21 – قبل از اجرا ، مرجع مجری حكم در صورت تشخیص قاضی صادر كننده حكم مردم را از زمان اجرای حكم آگاه می سازد و در هر حال لازم است حد اقل سه نفر از مؤمنین در زمان اجرای حد حضور داشته باشند .
ماده 22 – مأمورین نیروی انتظامی یا زندان حسب مورد موظف اند بدواً محل اجرای حد را به كیفیت مقرر در ماده 102 قانون مجازات اسلامی حفر نموده و مقداری سنگ به اندازه های مقرر در ماده 104 همان قانون در محل اجرای حكم آماده كنند . قاضی مجری حكم بدواً اقدامات انجام یافته به شرح فوق را بررسی نموده و پس از تأیید دستور اجرای حكم را خواهد داد .
ماده 23 – چنانچه محكومیت به رجم بر اساس اقرار محكوم باشد هنگام اجرای حكم بدواً قاضی صادر كننده رأی سنگ می زند و سپس دیگران . ولی اگر محكومیت بر اساس شهادت شهود باشد اول شهود سنگ می زنند و سپس قاضی یاد شده .
تبصره 1 – منظور از قاضی صادر كننده رأی ، قاضی صادر كننده رأی بدوی است مگر اینكه شعبه تشخیص دیوان عالی كشور با نقض حكم دادگاه بدوی ، حكم به رجم داده باشد كه در این صورت رییس شعبه مذكور یا یكی از اعضای شعبه به تشخیص رییس شعبه اقدام به زدن سنگ می نماید .
تبصره 2 – عدم حضور یا اقدام قاضی صادر كننده رأی و شهود برای زدن اولین سنگ مانع اجرای حد نیست و در هر صورت حكم به دستور مقام قاضی مجری حكم اجرا می شود ، مگر اینكه زنای محكوم به شهادت شهود ثابت شده باشد و شهود در هنگام اجرای حكم فرار كنند و یا زنا به اقرار خود ثابت شده باشد و وی از گودالی كه در آن قرار گرفته است فرار كند كه در این دو مورد حد ساقط می شود و مقام قضایی مجری حكم دستور توقف اجرا را خواهد داد . همچنین است اگر مورد ، مشمول ماده 71 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 باشد كه در این صورت مطابق تبصره ماده 17 این آیین نامه عمل می‌شود .
مبحث پنجم
تشریفات اجرای خاص حد صلب
ماده 24 – در اجرای حد صلب محكوم را به چوبه دار كه شبیه صلیب تهیه شده ، در حالتی كه پشت به صلیب و رو به قبله بوده و پاهایش مقداری از زمین فاصله عمودی می بندند و به مدت سه روز تحت حفاظت و مراقبت مأمورین نیروی انتظامی به همان حال رها می كنند . پس از انقضای سه روز ، او را از چوبه دار پایین می آورند اگر فوت كرده باشد پس از انجام مراسم مذهبی دفن و در غیر اینصورت او را رها می كنند و چنانچه نیاز به ارائه خدمات پزشكی داشته باشد اقدامات درمانی بلامانع خواهد بود .
تبصره – چنانچه فوت مصلوب زودتر از سه روز محرز گردد ، پایین آوردن جسد برای انجام مراسم مذهبی و كفن ودفن قبل از انقضای سه روز بلامانع است .
فصل دوم – نحوه اجرای احكامی كه مستلزم قطع عضو است .
ماده 25 – در قصاص عضو یا قطع عضو در اجرای حدود ، علاوه بر رعایت شرایط و ضوابط مقرر در قانون مجازات اسلامی ، رعایت مواد 1 ، 3 ، 4 ، 5 ، 6 ، 14 ، 15 ، 16 ، 18 ، 19 ، 20 این آیین نامه الزامی است .
ماده 26 – حضور پزشك به منظور تشخیص و اجرای مفاد مواد 272 ، 275 ، 290 ، 291 قانون مجازات اسلامی ضروری است .
فصل سوم – نحوه اجرای حكم شلاق
ماده 27 – اجرای شلاق به وسیله نوار چرمی به هم تابیده بطول تقریبی یك متر و به قطر تقریبی 5/1 سانتی متر انجام می شود‌.
ماده 28 – حتی المقدور دست و پای محكوم به محل اجرای حكم بسته می شود تا از حركات اضافی محكوم كه ممكن است منجر به اصابت شلاق به نقاط ممنوعه شود جلوگیری بعمل آید .
تبصره – منظور از نقاط ممنوعه سر و صورت و عورتین است .
ماده 29 – مجازات شلاق چنانچه در فضای سرپوشیده اجرا شود باید دمای هوای آن معتدل باشد و چنانچه در فضای باز اجرا شود نباید دمای هوا بسیار سرد یا بسیار گردم باشد . در نقاط سردسیر سعی می شود در ساعات گرمتر و در نقاط گرمسیر در ساعات خنكتر حكم اجرا گردد .
ماده 30 – اجرای حد شلاق از حیث شدت و ضعف ضربات به ترتیب زیر است :
حد شلاق زنا و تفخیذ شدیدتر از حد شرب خمر است و حد شرب خمر شدیدتر از حد قذف و قوادی است
ماده 31 – اجرای حد شلاق با توجه به ماده 300 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور كیفری مطابق مقررات مندرج در قانون مجازات اسلامی است .
ماده 32 – اجرای حد محكومین اناث به نحو نشسته و با لباسی كه بدن آنها بسته باشد اجرا می شود . ماده 33 – شلاق های حدی محكومین ذكور به نحو ایستاده اجرا می شود و در حد زنا و تفخیذ و شرب خمر در حالی است كه پوشاكی غیر از ساتر عورت نداشته باشد و در حد قوای و قذف از روی لباس معمولی اجرا می شود .
ماده 34 – اجرای شلاق تعزیری با رعایت ماده 288 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور كیفری به نحو زیر انجام می شود :
الف- شلاق در حالتی كه محكوم بر روی شكم خوابیده و پوشش او لباس معمولی است به پشت بدن بجز سر و صورت و عورت زده می شود .
ب- شلاق به نحو یكنواخت و بطور متوسط زده می شود .
ماده 35 – این آیین نامه در اجرای ماده 293 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب درامور كیفری مصوب 28/6/1378 كمیسیون امور قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی در 36 ماده و 7 تبصره به تصویب رییس قوه قضاییه رسید .
رییس قوه قضاییه – سید محمود شاهرودی